ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

Η Οικογενειακή επιχείρηση για κάποιους είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία και για κάποιους η χειρότερη εμπειρία. Οι λόγοι γνωστοί, και για τις δυο εκδοχές. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι συχνά η αποτυχία μιας Οικογενειακής επιχείρησης δεν οφείλεται στα κλασικά επιχειρηματικά προβλήματα όσο στις εσωτερικές διαμάχες των μελών της Οικογένειας. Διαμάχες που με την σειρά τους οφείλονται στην αντιμετώπιση της επιχείρησης ως «Οικογένεια» και όχι ως «Επιχείρησης».

Εμείς από την πλευρά μας, γνωρίζοντας πολύ καλά το τι εστί Οικογενειακή επιχείρηση, τι δυνατότητες έχει, τι προβλήματα υπάρχουν συνήθως, πώς τα προβλήματα μπορούν να ξεπεραστούν, είμαστε κοντά σας για να σας προσφέρουμε την γνώση και την εμπειρία μας να μετατρέψετε την Οικογενειακή επιχείρησή σας σε μια επιχείρηση που λειτουργεί με μοντέρνες μεθόδους διαχείρισης, ενώ την ίδια ώρα εκμεταλλεύεται πλήρως τα πλεονεκτήματα της Οικογενειακής επιχείρησης.

Αναλαμβάνουμε, σε συνεργασία μαζί σας, να διαγνώσουμε τα σημεία εκείνα που η Οικογενειακή σας επιχείρηση χρειάζεται «διόρθωση» και να σας βοηθήσουμε να εφαρμόσετε σύγχρονες μεθόδους λειτουργίας.

ΤΑ ΚΛΕΙΔΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

Ας δούμε ποια είναι τα «κλειδιά» της επιτυχίας μιας Οικογενειακής επιχείρησης.

1. Αποφασίστε ποιος κάνει ποια δουλειά.

Σε μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση, συνήθως ο καθένας φοράει πολλά καπέλα κάθε φορά που πρέπει να γίνει μια δουλειά. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να διευκρινίζετε τον βασικό ρόλο όλων των μελών της οικογένειας που εργάζονται στην επιχείρηση, είτε πρόκειται για πωλήσεις, διοίκηση, οικονομική διαχείριση ή οτιδήποτε άλλο. Η διανομή των ρόλων θα πρέπει να γίνει ακόμα και αν ορισμένα μέλη της οικογένειας έχουν ίδια προσόντα. Όσο περισσότερο ξεκαθαρίζεται τον ρόλο ενός μέλους της οικογένειας μέσα στην επιχείρηση, τόσο μειώνεται ο «χώρος» για συγκρούσεις. Οι μεγάλες αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται με συζήτηση αλλά για τις μικρές αποφάσεις θα πρέπει να υπάρχει περιθώριο ευελιξίας ανάλογα με την θέση που ο καθένας κατέχει.

2. Διαλέξτε Αρχηγό

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις που διοικούνται από «επιτροπή», πχ δυο αδέλφια με ποσοστό 50% ο καθένας/καθεμία, μπορεί να αντιμετωπίσουν διαφωνίες στην λήψη απόφασης οι οποίες να είναι τόσο «τοξικές» που να οδηγήσουν την επιχείρηση σε παράλυση. Είναι λοιπόν σημαντικό να αποφασιστεί εγκαίρως ποιος θα έχει τον τελευταίο λόγο. Αυτό μπορεί να αποφασίζεται σε ετήσια βάση και να ανανεώνεται ετησίως μετά από συνέλευση και συγκεκριμένο τρόπο εκλογής που θα αποφασιστεί εξαρχής ανάμεσα στα μέλη της επιχείρησης ή/και της οικογένειας.

3. Βεβαιωθείτε ότι όλοι εργάζονται.

Όλοι όσοι εργάζονται για την οικογενειακή επιχείρηση πρέπει να δουλεύουν πραγματικά, όχι μόνο να λαμβάνουν την μισθοδοσία. Ακόμη και οι έφηβοι. Και, όχι τόσο προφανώς αλλά έτσι πρέπει, η μισθοδοσία θα πρέπει να αναλογεί στην ποσότητα και ποιότητα εργασίας τους.

4. Γράψτε τα σημεία που συμφωνείτε.

Όλα είναι θεμιτά σε μια οικογενειακή επιχείρηση αρκεί να είναι γραμμένα ως «συμφωνία λειτουργίας» ή αλλιώς το Καταστατικό της Οικογενειακής επιχείρησης, ώστε να μην υπάρχουν παρανοήσεις και, αναπόφευκτα, συγκρούσεις. Όσο και αν αγαπάτε τα μέλη της οικογένειας, διαφωνίες πάντα θα υπάρξουν μέσα στην οικογενειακή σας επιχείρηση. Αν όλα βασίζονται στις προφορικές συμφωνίες (περιγραφή θέσης εργασίας, διαδικασίες λειτουργίας, συμμετοχή στα κέρδη, αμοιβές κλπ) ανοίγουν πολλές πόρτες για διαφωνίες και καταστροφές.

Το Καταστατικό της Οικογενειακής επιχείρησης θα μπορούσε να περιλαμβάνει:

Επιχειρησιακοί στόχοι, όραμα και αξίες – Ηγεσία – Δομή διαχείρισης – Πολιτικές διαδοχής και εξόδου – Δικαιώματα, ευθύνες και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας που εργάζονται στην επιχείρηση –

Δικαιώματα, ευθύνες και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας που δεν εργάζονται στην επιχείρηση –

Εκπαίδευση, αμοιβή και εκτίμηση απόδοσης των υπαλλήλων – τόσο των μελών της οικογένειας όσο και των μη μελών – Κανάλια επικοινωνίας – Διαδικασίες επίλυσης διαφορών

5. Αποφασίστε πώς θα αποφασίζετε.

Η σαφής και δίκαιη διαδικασία λήψης αποφάσεων αποτρέπει πολλές «μάχες» και την δημιουργία άσχημων συναισθημάτων μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να λαμβάνετε όλες τις αποφάσεις με συναίνεση ή με ψηφοφορία. Είναι λογικό ο ιδιοκτήτης να θελήσει να διατηρεί το δικαίωμα να λαμβάνει τις σημαντικές αποφάσεις. ¨όμως, ως οικογενειακή επιχείρηση, θα πρέπει να είστε σαφείς σχετικά με τους τύπους αποφάσεων που μπορούν να λαμβάνουν οι άλλοι και στη συνέχεια να τους αφήσετε να τις λάβουν.

6. Καταγράψτε την απόδοση των μελών της επιχείρησης.

Όσο δύσκολο να κρίνετε έναν συγγενή – εργαζόμενο, τόσο σημαντικό αρκεί να είστε αντικειμενικοί και εποικοδομητικοί. Η εργασία αυτή θα πρέπει να γίνει στο γραφείο και όχι στο σπίτι. Οτιδήποτε συνέβη έξω από το γραφείο (πχ στο σπίτι) θα πρέπει να το αφήσετε έξω από τις αξιολογήσεις απόδοσης.

7. Κρατήστε την «οικογένεια», και την δυναμική της, έξω από το χώρο εργασίας.

Κρατήστε την επαγγελματική «ταυτότητα» και ξεχάστε την «οικογενειακή» όταν περνάτε την πόρτα της επιχείρησης. Αν είστε ο γονιός, ακούστε τις ιδέες των παιδιών σας στα πλαίσια της επιχείρησης. Εάν είστε το παιδί, μην διαγράφετε τις ιδέες των γονιών σας επειδή σας ακούγονται απλώς παλιομοδίτικες. Προσπαθήστε να μην φέρνετε στο χώρο εργασίας αρνητικά παλιά πρότυπα οικογενειακής αλληλεπίδρασης.

Μια αιτία αποτυχίας μιας οικογενειακής επιχείρησης είναι η περισσότερη έμφαση που δίνεται στην «οικογένεια» και η λιγότερη έμφαση στην «επιχείρηση». Τα χαρακτηριστικά μιας επιτυχημένης επιχείρησης δεν είναι πάντα τα ίδια με την αρμονική οικογένεια και για αυτό θα πρέπει να προετοιμαστείτε κατάλληλα ώστε να αντιμετωπίσετε τέτοιες καταστάσεις.

8. Εργαστείτε προς το καλύτερο, αλλά σχεδιάστε για το χειρότερο.

Τα πράγματα μπορεί να πάνε στραβά. Η επιχείρησή σας μπορεί να αποτύχει, ενδεχομένως να χρειαστεί να απολύσετε την αδερφή σας, μπορεί να αποφασίσετε ότι προτιμάτε να εργάζεστε μόνο σας ή να «χωρίσετε» από τον συνέταιρό σας, ο οποίος συμβαίνει να είναι ο σύζυγός σας. Ακόμη και αν ο σύζυγός σας δεν ασχολείται με την οικογενειακή επιχείρηση, αυτός ή αυτή μπορεί να δικαιούται ένα κομμάτι της επιχείρησης σε περίπτωση διαζυγίου. Εάν έχετε ένα σχέδιο, δεν θα πελαγώσετε στην περίπτωση που το χειρότερο σενάριο γίνει πραγματικότητα.

9. Ετοιμάστε ένα σχέδιο διαδοχής.

Μπορεί να θέλετε η εταιρεία σας να φέρει το όνομά σας για τα επόμενα 100 χρόνια, αλλά είστε σίγουρος ότι την επιθυμία σας αυτή την μοιράζεται και η υπόλοιπη οικογένειά σας; Μπορεί να μην θέλουν να «τρέχουν» την επιχείρηση, μπορεί να μην είναι σε θέση να το κάνουν ή από την άλλη πλευρά, μερικοί από αυτούς μπορεί να ανταγωνιστούν για το ποιος θα την ελέγχει. Κάντε τώρα ένα σχέδιο διαδοχής. Όπως γίνεται ετοιμάζοντας την διαθήκη μας, , οι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλήσουν για αυτό, αλλά πρέπει να γίνει.

Το σχέδιο διαδοχής θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο για το πότε και πώς η διαδοχή θα λάβει χώρα και θα αναλάβει η επόμενη γενιά. Θα πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμο και για την επιχείρηση αλλά και για τα μέλη της οικογένειας που αποσύρονται (συνήθως προς συνταξιοδότηση).

10. Ορίστε κάποια όρια.

Είναι εύκολο για τα μέλη της οικογένειας που συμμετέχουν σε μια επιχείρηση να μιλούν για αυτήν κάθε μέρα και ώρα της κοινής ζωής τους. Αλλά η ανάμειξη των επιχειρηματικών θεμάτων, της προσωπικής και της οικιακής ζωής θα οδηγήσει τελικά στην δημιουργία ενός εκρηκτικού μείγματος. Περιορίστε τις επιχειρηματικές συζητήσεις εκτός του γραφείου. Αυτό δεν είναι πάντοτε δυνατό, αλλά τουλάχιστον να συγκρατηθείτε για μια κατάλληλη στιγμή και όχι «ανά πάσα στιγμή εκτός γραφείου».

11. Καθιερώστε σαφείς και τακτικές μεθόδους επικοινωνίας.

Τα προβλήματα και οι διαφορές απόψεων είναι αναπόφευκτα. Ίσως να τα βλέπετε ήδη. Καθιερώστε εβδομαδιαίες συναντήσεις για να αξιολογήσετε την πρόοδο και να επιλύσετε τις διαφορές. Μπορεί να πιστεύετε ότι τα μέλη της οικογένειας σας καταλαβαίνουν πολύ καλά (παρασυρμένοι από την «οικογενειακή ταυτότητα») οπότε δεν υπάρχει ανάγκη να τους εξηγήσετε τις προσδοκίες σας και την φύση ενός συγκεκριμένου προτζεκτ. Αυτό είναι βασικός λόγος αποτυχίας μιας οικογενειακής επιχείρησης. Αν θέλετε να πάει η οικογενειακή επιχείρηση μπροστά σταματήστε να υποθέτετε και αρχίστε να επικοινωνείτε ανοιχτά και ξεκάθαρα.

Με την ανοιχτή, διάφανη και ξεκάθαρη επικοινωνία χτίζετε την εμπιστοσύνη εντός της οικογενειακής επιχείρηση, γίνονται κατανοητοί οι στόχοι (κάθε μορφής) και ξεκαθαρίζονται οι αξίες της επιχείρησης.

12. Αναγνωρίστε τα πλεονεκτήματα της οικογενειακής επιχείρησης.

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις προσφέρουν μοναδικά οφέλη. Το ένα είναι η πρόσβαση στο ανθρώπινο κεφάλαιο με τη μορφή των άλλων μελών της οικογένειας. Αυτό μπορεί να είναι κλειδί για την επιβίωση της επιχείρησης, καθώς τα μέλη της οικογένειας μπορούν, αν χρειαστεί, να προσφέρουν εργασία χαμηλού κόστους ή χωρίς κόστος ή δάνεια έκτακτης ανάγκης. Οι επιχειρήσεις που της διαχειρίζονται αξιόπιστα μέλη της οικογένειας μπορούν επίσης να αποφύγουν ειδικά λογιστικά συστήματα ελέγχου, εγχειρίδια πολιτικής και νομικά δεσμευτικά έγγραφα.

13. Αντιμετωπίστε τα μέλη της οικογένειας δίκαια.

Ενώ ορισμένοι ειδικοί συμβουλεύουν ενάντια στην πρόσληψη μελών της οικογένειας, μια τέτοια πολιτική θυσιάζει ένα από τα μεγάλα οφέλη μιας οικογενειακής επιχείρησης. Τα ικανά μέλη της οικογένειας μπορούν να είναι ένα μεγάλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την επιχείρησή. Αλλά αποφύγετε την «ευνοιοκρατία». Οι κλίμακες μισθών, οι προαγωγές, τα χρονοδιαγράμματα εργασίας, η κριτική και ο έπαινος πρέπει να είναι τα ίδια ανάμεσα στους εργαζόμενους στην οικογενειακή επιχείρηση, είτε είναι μέλη της οικογένειας είτε όχι. Μην θέτετε υψηλότερα ή χαμηλότερα πρότυπα για τα μέλη της οικογένειας από τους άλλους εργαζόμενους.

14. Μην παρέχετε δουλειές “συμπάθειας” για τα μέλη της οικογένειας.

Αποφύγετε να είστε εργοδότης της «έσχατης λύσης» για τα παιδιά σας, ξαδέλφια ή άλλα μέλη της οικογένειάς σας. Η απασχόληση πρέπει να βασίζεται στις δεξιότητες ή τις γνώσεις που μπορούν να εισφέρουν στην επιχείρηση. Η αξιοκρατία αποτελεί θεμέλιο λίθο για την επιτυχία κάθε επιχείρησης. Ο κάθε εργαζόμενος – μέλος της οικογένειας θα πρέπει να κατέχει μια θέση για την οποία έχει τα προσόντα και όχι επειδή «έτσι». Αν δεν έχει τα προσόντα θα πρέπει να εκπαιδευθεί για να τα αποκτήσει, αν όμως τελικά δεν τα έχει μόνο κακό θα προκαλέσει στην επιχείρηση.

15. Ξεκαθαρίστε το θέμα της διαχείρισης / διεύθυνσης.

Τα μέλη της οικογένειας που έχουν σήμερα ή θα έχουν στο μέλλον συμμετοχή στο κεφάλαιο της επιχείρησης, έχουν την τάση να επιπλήττουν εργαζόμενους που δεν αναφέρονται σε αυτούς αλλά σε άλλους εργαζομένους / διευθυντές στην κλίμακα. Αυτό οδηγεί συχνά σε σύγχυση και δυσαρέσκεια των εργαζομένων.

16. Ζητήστε εξωτερικές συμβουλές.

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων για την ανάπτυξη οικογενειακής επιχείρησης μπορεί μερικές φορές να είναι πολύ κλειστή, ξεκινάει και τελειώνει στα μέλη της οικογένειας. Όμως λόγω της ιδιαιτερότητας των οικογενειακών σχέσεων, νέες ιδέες και δημιουργική σκέψη μπορεί να χαθούν και να μην αξιοποιηθούν. Η αναζήτηση συμβουλών από εξωτερικούς συμβούλους, που δεν συνδέονται με κανένα μέλος της οικογένειας, μπορεί να είναι ένας καλός τρόπος για την επιχείρηση να λάβει καινούριες ιδέες και να διαπιστώσει που πραγματικά βρίσκεται (και όχι που πιστεύει η οικογένεια ότι βρίσκεται).

17. Η εξωτερική εμπειρία είναι μεγάλο πλεονέκτημα.

Εάν τα παιδιά σας πρόκειται να συμμετάσχουν στην επιχείρηση, βεβαιωθείτε ότι έχουν τουλάχιστον 3 έως 5 χρόνια επιχειρηματική εμπειρία αλλού πρώτα. Κατά προτίμηση σε έναν διαφορετικό κλάδο από αυτόν της δικής σας επιχείρησης. Αυτό θα τους δώσει μια πολύτιμη προοπτική για το πώς λειτουργεί ο κόσμος των επιχειρήσεων έξω από ένα οικογενειακό (και πολλές φορές προστατευτικό) περιβάλλον.

18. Ορίστε «εγχειρίδια διεύθυνσης»

Προκειμένου να έχετε μια επιτυχημένη οικογενειακή επιχείρηση, πρέπει να δημιουργήσετε ένα σύνολο ικανοτήτων διαχείρισης. Μπορείτε να εκπαιδεύσετε τα μέλη της οικογένειας που αναλαμβάνουν θέσεις διεύθυνσης σχετικά με τον τρόπο διατήρησης της λογοδοσίας του κάθε υπαλλήλου για καλύτερα αποτελέσματα απόδοσης. Μια συστηματική διαδικασία θα ελαχιστοποιήσει την ευνοιοκρατία και θα αυξήσει σημαντικά την απόδοση εντός της επιχείρησης.

19. Οι συγγενείς μπορούν να απολυθούν.

Ακούγεται αυτονόητο αλλά είναι ασυνήθιστο και ποτέ δεν τελειώνει καλά. Βεβαιωθείτε ότι οι προσδοκίες απόδοσης κάθε εργαζόμενου μέλους της οικογένειας περιγράφονται με σαφήνεια. Στη συνέχεια, δημιουργήστε ισχυρούς μηχανισμούς αναφοράς, ώστε να εντοπίζονται τα προβλήματα γρήγορα και αντικειμενικά. Τέλος, μην διστάσετε και μιλήστε απευθείας με τους συγγενείς όταν πρέπει να φύγουν (προφανώς το ίδιο συμβαίνει και για σας αν πρέπει να αποχωρήσετε από την οικογενειακή επιχείρηση). Η παραίτηση είναι πάντα καλύτερη από την απόλυση. Εάν υπάρχουν αμφιβολίες από την αρχή της λειτουργίας της επιχείρησης, καλύτερα να επιλέξετε να μην δουλεύετε μαζί.

20. Κάνετε εποικοδομητική κριτική.

Η κριτική ανάμεσα στους συγγενείς «πονάει» περισσότερο από ό, τι μεταξύ των κοινών συναδέλφων σε μια επιχείρηση. Η ενεργητική κριτική είναι υποχρεωτική για τη βελτίωση των επιχειρήσεων. Τα μέλη των οικογενειών που κάνουν και δέχονται κριτική χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να πετύχουν η κριτική να είναι σε ένα επαγγελματικό πλαίσιο. Και για να γίνει αυτό οφείλουν να επιδείξουν εξαιρετική ωριμότητα. Κουβέντες με σαφήνεια, που έχουν τύχει επεξεργασίας στο μυαλό πριν ειπωθούν, μπορούν να αντικειμενοποιήσουν τη συζήτηση και να διευκολύνουν τα πράγματα.

21. Εντοπίστε τα «τυφλά σημεία»

Όλοι γνωρίζουμε τα «τυφλά σημεία» στην οδήγηση, τα λέμε τυφλά γιατί δεν βλέπουμε και μπορεί να συμβεί ατύχημα. Οφείλονται δε σε κατασκευαστικό θέμα του αυτοκινήτου. Τυφλά σημεία έχει αναπόφευκτα κάθε επιχείρηση, ιδίως μικρή και είναι τα σημεία εκείνα που οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης υστερούν λόγω πολλών παραγόντων. Είναι χρήσιμο σε μια οικογενειακή επιχείρηση να αναγνωριστούν τα τυφλά σημεία και να αναζητηθούν λύσεις.

22. Κάθε γενιά πρέπει να εισφέρει στην ανάπτυξη και βελτίωση.

Ακριβώς επειδή οι γονείς «έτρεξαν» την επιχείρηση με κάποιο τρόπο δεν σημαίνει ότι πρέπει και η επόμενη γενιά να κάνει ακριβώς το ίδιο, ειδικά εάν αισθάνεστε ότι υπάρχουν αλλαγές που είναι κρίσιμες για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξή της επιχείρησης. Κάθε γενιά πρέπει να αναπτύξει και να εφαρμόσει συνεχώς νέες στρατηγικές για να συνεχίσει την προστασία και την ανάπτυξη της επιχείρησης. Το επιχειρηματικό περιβάλλον αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Μια κουλτούρα ανάπτυξης της επιχείρησης είναι μια καλή πρακτική για να κρατήσει την επιχείρησή υγιή.

23. Προσλάβετε συνεργάτες εκτός οικογένειας

Είναι σημαντικό να προσλαμβάνετε συνεργάτες και εκτός της οικογένειάς σας, τόσο για το προσωπικό όσο και για τις διοικητικές θέσεις. Υπάρχουν πολλά ταλαντούχα άτομα στην αγορά. Οι επιτυχημένες οικογενειακές εταιρείες αξιοποιούν αυτή την ομάδα ταλέντων για δεξιότητες που τα μέλη της οικογένειας δεν διαθέτουν.

24. Φροντίστε τους υπαλλήλους σαν την οικογένεια

Οι επιτυχημένες οικογενειακές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν τον καθένα μέσα στην επιχείρηση ως οικογένεια, είτε είναι συγγενείς είτε όχι.

25. Κάντε το προαιρετικό

Μια καλή οικογενειακή επιχείρηση δεν θεωρεί υποχρεωτική την ένταξη στην επιχείρηση των συγγενών, αντίθετα κάνει προαιρετική την εργασία για την εταιρεία. Οποιαδήποτε εταιρεία, οικογενειακή επιχείρηση ή μη, χρειάζεται εργαζόμενους που να είναι παθιασμένοι τόσο για την εταιρεία όσο και για το ρόλο τους μέσα σε αυτήν. Το να είναι προαιρετική η εργασία των συγγενών, και όχι «υποχρεωτική αφού είναι της οικογένειας», οδηγεί σε πιο ευτυχισμένους υπαλλήλους και σε καλύτερες επιχειρήσεις.

26. Από μικρά τα παιδιά στην επιχείρηση.

Δώστε στα νεότερα μέλη της οικογένειας την ευκαιρία να πάρουν μια γεύση από την επιχειρηματικότητα απασχολώντας τα στην οικογενειακή επιχείρηση κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών ή ως μερική απασχόληση. Βεβαιωθείτε ότι έχουν την ευκαιρία να βιώσουν διαφορετικές πτυχές της επιχείρησής σας. Η απόκτηση πρακτικής εμπειρίας θα τους δώσει μια καλύτερη ιδέα για το αν θέλουν να ενταχθούν στην επιχείρηση όταν τελειώσουν με την εκπαίδευσή τους.

27. Αναπτύξτε ξεκάθαρη στρατηγική αμοιβών.

Η στρατηγική αμοιβών θα αφορά και τα μέλη της οικογένειας και τα μη μέλη.

• Η αμοιβή ενός ατόμου πρέπει να βασίζεται στην αξία του και όχι στην προσωπική του ανάγκη. Η αμοιβή θα πρέπει να είναι ανάλογη με τις αμοιβές της αγοράς, εφόσον είναι εφικτό.

• Τα μέλη της οικογένειας δεν πρέπει να αμείβονται με «φουσκωμένους» μισθούς. Ομοίως, δεν θα πρέπει να αμείβονται με αδικαιολόγητα μικρούς μισθούς για να αποδείξουν την πίστη τους στην επιχείρηση.

• Τα οφέλη, τα επιδόματα και τα κίνητρα θα πρέπει να βασίζονται σε καθορισμένα κριτήρια.

• Οι υπάλληλοι που δεν ανήκουν στην οικογένεια και που εργάζονται στην ίδια θέση με τα μέλη της οικογένειας, πρέπει να λαμβάνουν την ίδια αμοιβή.